نقد و تحلیل محتوایی دیوان قاسم انوار تبریزی

تحلیل محتوا، تعاریف متفاوتی دارد. در ادبیات، تحلیل محتوا به معنی بررسی احساسات و معانی و اندیشه های نویسنده است که در اثرش بازتاب یافته است. امروزه، تحلیل محتوا یکی از مهم ترین روش های پژوهش ادبی محسوب می شود. تحلیل محتوایی دیوان قاسم انوار، موضوعی است که برای این رساله انتخاب شده است. این رساله در دو فصل نوشته شده؛ فصل اول، کلیات است که خود شامل سه گفتار است. در گفتار اول اوضاع سیاسی- اجتماعی و فرهنگی عصر تیموری آورده شده است. در گفتار دوم شرح حال انوار و میزان تأثیر پذیری وی از اندیشه های رایج زمان به ویژه دو فرقه ی صفویه و حروفیه، مورد بررسی قرارگرفته است و در آخرین گفتار، به معرفی روش تحلیل محتوا و نقد، به ویژه، نقد محتوایی پرداخته شده است. فصل دوم، بررسی و تحلیل محتوایی مضامین دیوان قاسم انوار است. مضامین دیوان، به شش دسته ی عرفان و اخلاق، خواسته ها و آرزوها، نیایش و مدح و منقبت، انتقاد و شکایت، مضامین حروفی و در آخر اعتقادات، تقسیم می شود که هرکدام، نیز، دارای موضوعاتی فرعی هستند. درون مایه ی اصلی اشعار انوار را، عرفان و مفاهیم اخلاقی تشکیل می دهند. اوضاع زمان در شعر انوار، انعکاس یافته و به صورت انتقاد و شکایت و تحت تأثیر طریقت وی، نمایان شده است. انوار، علی رغم توجه به مضامین حروفی، تا آخر عمر ارادت خود را نسبت به طریقت صفوی و مرشد خود، حفظ کرده است و این تأثیر پذیری را در شعر خود منعکس کرده است. تأثیرپذیری انوار از حافظ، از نظر محتوایی نیز، موضوع دیگری است که در ضمن تحلیل مضامین دیوان به آن، اشاره شده است.